Ver y mirar la parroquia de O Buriz

En nuestra vida podemos "ver" muchas cosas, pero tal forma de ver no hace que lo visto nos llegue dentro de nosotros y podamos dar cuenta de esos objetos como formando parte de nuestro mundo personal. La historia local es una herramienta que nos ayuda a saber más sobre nuestros pueblos y el espacio cotidiano "mirando" la vida real de las gentes, nuestras conductas e inquietudes, nuestros orígenes y nuestras metas; en definitiva, el mundo en el que nos tocó vivir. Es, por así decirlo, la savia de nuestra existencia personal y colectiva, que nos permite saber de dónde venimos, y lo que es más importante: hacia dónde vamos. Este es el marco desde el cual queremos exponer esta aproximación a nuestra parroquia. Mirar al rostro hermoso de la gente y de las cosas, que son como matriz y horizonte donde somos llamados a vivir con amor y solidaridad cada momento de este pedazo de historia, que compartimos con los que fueron, son y serán hijos de este hogar que es siempre la parroquia de cada uno. Viene a ser una micro historia, desde donde se puede entender la macro historia que, a día de hoy, nos condiciona y hasta puede hacernos perder nuestra identidad, y lo mas genuino de lo que hemos sido.

Esta parroquia de San Pedro de O Buriz está situada al Norte del Ayuntamiento de Guitiriz formando un cuadrilátero de aproximadamente 6 x 5.5 KAS. Vienen a resultar unos 33 km2.

Está formada por las aldeas siguientes: A Abeleira, O Buriz, Bustelo, Campoverde, Carelo, Corvite de Arriba, Corvite de Abaixo, A Costeira, O Curralvello, A Fontecribo, O Forno, A Graña, O Grueiro, A Forxa, A Lagoa, As Mezoiras, A Mouteira, O Pedrazón, A Penagrande, As Penas, O Penediño, O Penedo, O Portelo, Rebordelo, A Revolta, Riotorto, Rosende, San Cibrao, O Sandiño, O Vilariño, A Ventisca, Xestoselo e Xiá.

Poner nombre a las cosas es una de las facultades mas hermosas de los seres humanos. Nuestros antepasados pusieron nombres a los espacios que habitaban. Algunos nombres de los barrios son evidentes en lo que significa la palabra para designarlos. Otros tienen un hermoso significado, así:

  • Abeleira: lugar de avellanos.
  • Bustelo: diminutivo celta, que significa pastizal para el ganado.
  • Carelo: lugar de piedras, se trata de un diminutivo prerromano.
  • Corvite: genitivo de posesor latino, Vila Corviti, derivado de corvus ´corvo`. Así figura en varios documentos de Monfero y probablemente en la Divisio Theodomiri, del año 569.
  • A Graña: es una variante fonética del gallego "granxa".
  • O Grueiro: lugar de grullas.
  • As Mezoiras: significa "fuente redonda".
  • A Mouteira: significa ´marco`, en el sentido de piedra que se pone en las lomas que sirven de linde a las heredades.
  • O Portelo: diminutivo de "porto", como "portela", normalmente tiene el sentido de ‘paso’.
  • Rebordelo: lugar de robles, carballos
  • Rosende: Villa de Rosendo.
  • San Cibrao: S. Cipriano.
  • O Sandiño: nombre de posesor germánico, lugar de Don. Sandino.
  • Xestoselo: diminutivo de "Xestoso", abundante en "xestas".
  • Xiá: villa de Xulián o Xuliana, nombre de origen germánico.

La Parroquia está dividida en tres tercios: Terzo de Arriba, Terzo do Medio y Terzo da Abeleira. Hoy en día pertenece al Ayuntamiento de Guitiriz y dista de su capital unos 11 kilómetros. 

Esta puede ser una somera descripción actual de la parroquia. Podemos ver esta parroquia desde lejos y fijarnos solamente en el aspecto externo de su geografía. O podemos acercarnos a ella y mirar, con calma, cada uno de sus espacios, restos históricos o personas, de toda clase, con un rostro personal e intransferible. Leyendas e instituciones que hacen que aquí la vida fuera de una manera y no de otra.

Una primera aportación a los diccionarios del siglo XIX, aportan los datos principales de las parroquias. Así el Diccionario Geográfico Universal nos dice: "Buriz, san Pedro, freguesía da provincia de Betanzos, xurisdición de Monfero, bispado de Mondoñedo. Poboación 421 habitantes. Situada no límite da provincia de Lugo. Produce centeo, pastos e gando".

Se trata de un valle situado entre unos montes relativamente altos en relación con la mayor parte de Galicia. Por el Oeste está el cordal de Montouto con el Pico de Súa Torre que tiene 674 metros de altura, por el este está el Alto de la Mouteira de unos 600 metros de altura, los altos de Os Regos, O Vilariño y A Costeira andan alrededor de 550 metros, siendo la parte mas baja As Veigas do Forno con solo 200 metros sobre el nivel del mar.

El famoso Diccionario de Pascual Madoz añade algunos datos interesantes sobre O Buriz: “O clima é frío, e as doenzas máis comúns son anxinas, dores de costado e febres intermitentes: conta unhas 66 casas - contando que aínda non se fixera a separación dalgúns barrios que hoxe pertencen a Labrada - distribuídas nos lugares e casaríos de: Abeleira, Bostelo, Buriz, Campoverde, Carelo, Corbite de Embaixo, Corbite de Arriba, Costeira, Estrimil, Fontecribo, Forno, Giá, Graña, Grueiro, Xestoselo, Lagoa, Mezoiras, Mouteira, Pedrazon, Penás, Portelo, Rosende, Sá, Sandiño, Teijoeiras, Vilariño e outros; hai boas augas no lugar da Fontecribo e no caserío das Teixoeiras. A Igrexa parroquial (San Pedro), é única e o seu curato, cuxo padroado exercía o extinguido mosteiro de Bernardos de Monfero, áchase considerado de entrada: o cemiterio é capaz e a súa situación non prexudica á saúde pública; hai tamén unha hermita (San Nicolás), entre os montes pelados dos lugares de Corbite, estendéndose por onde máis á ½ legua, confina por N. coa de Santa María de Labrada; ao E. San Martín de Belesar; polo S. Santa Cruz de Parga e por O. con San Vicente de Os Villares de Parga, interposto un regato que corre de norte a sur, sen nome propio. O terreo é montuoso e de ínfima calidade. O camiño que se dirixe desde Vilalba a Guitiriz, así como os demais camiños locais, atópanse en mal estado, e o correo recíbese na capital do partido polos interesados. Produce: centeo, patacas, avea e algúns outros froitos menores; cría gando vacún, cabalar, de porca, lanar e cabrío; hai caza de lebres e perdices e algunha pesca. A industria é á agrícola e muíños roulóns. Poboación: 63 veciños, 326 almas”.

El cuadro que nos pinta Madoz a mediados del siglo XIX  no es precisamente entusiasta: es una parroquia pobre con un clima muy malo, tierras de mala calidad y poca variedad de plantaciones con poca producción. Sin duda que esta es la situación en la que vivió la gente hasta mediados del siglo XX.

En cuanto al número de vecinos esta parroquia se mantuvo siempre entre las 30 casas en el siglo XVI y las 190 del siglo XVIII, para andar hoy por las 110. Por lo que respecta a la población se mantuvo siempre entre los trescientos y pico habitantes de los siglos pasados y los ochocientos y pico de la década de los cincuenta-sesenta en el siglo XX, para bajar a día de hoy alrededor de los 400 habitantes.